Μικρομπλάτσι (Οξυά Καστοριάς) 1860-1949.

[Ἐνα από τα αντιπροσωπευτικότερα χωριά που παρέπαιαν εκ των πραγμάτων μεταξύ σφύρας και άκμονος για πενήντα ακριβώς χρόνια (1899-1949)  που βρέθηκαν στο επίκεντρο της διαπλοκής και των αντιπαραθέσεων, αλλά  και στο μεταίχμιο των ενόπλων αναμετρήσεων.]

<<Πρώτη έγγραφη μνεία του χωριού βρίσκεται πάντως σε κώδικα της Ιερά Μητρόπολις Καστορίας, ο οποίος φυλάσσεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Σύμφωνα με δικαστική πράξη η οποία καταχωρίσθηκε στον εν λόγω κώδικα τον Νοέμβριο του 1653, ο Αργυρός του Ζώτου και ο Στέφος του Πάνου από την Μπλάτζα προσέφυγαν στην Ιερά Μητρόπολη προκειμένου να επιλύσουν κτηματικές διαφορές. Στη σχετική πράξη κατονομάζονται ως μάρτυρες και οι συνορίται τούτων: Ιωάννης Δασκάλου, Βρετός Μηλωνάς και Ιωάννης Σιαραπάνης. {Eθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος}, κωδ. 2752, φ. 42v.

Η διερεύνηση της ιστορικής διαδρομής του χωριού Οξυά Καστοριάς από θεμελιώσεως μέχρι τους νεότερους χρόνους αποτελεί τουλάχιστον ένα χαρακτηριστικό δείγμα της δημιουργίας ορεινών οικισμών κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και ασυγκρίτως περισσότερο  σημείο αναφοράς, ως ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα χωριά που παρέπαιαν εκ των πραγμάτων μεταξύ σφύρας και άκμονος για πενήντα ακριβώς χρόνια (1899-1949), που βρέθηκαν στο επίκεντρο της διαπλοκής και των αντιπαραθέσεων, αλλά  και στο μεταίχμιοτων ενόπλων αναμετρήσεων. Μετά την κατάκτηση της Καστοριάς από τους Οθωμανούς στα 1383, δημιουργείται ο πρώτος πυρήνας του πάνω χωριού μέσα σε μια εσοχή μεταξύ δυο ποταμών στις υπώρειες του δάσους με οξιές και εκτεταμένους φυσικούς λειμώνες από καταφυγόντες των πεδινών περιοχών της Καστοριάς και των παραλίμνιων χωριών της. Σήμερα στη περιοχή αυτή -Άνω χωριό- διατηρείται ένα μικρό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής.

[Οι τόποι καταγωγής των ελλήνων και βλάχων παροίκων των πρώην γιουγκοσλαβικών χωρών ήταν κυρίως η δυτική Μακεδονία και δευτερευόντως η Ήπειρος, η Θράκη και η Θεσσαλία. Οι συχνότερα απαντώμενες πόλεις προέλευσης των παροίκων ήταν οι: Κοζάνη, Σιάτιστα,  Βλάστη,  Κλεισούρα, Σέλιτσα ενώ στο Βελιγράδι, ειδικότερα, συναντά κανείς Έλληνες και από την Αδριανούπολη, τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, τις Σέρρες, την Κατράνιτσα, την Καστοριά, το Βελβεντό, το Μπλάτσι, τη Μοσχόπολη και το Μελένοικο. Καθόλην τη διάρκεια του 18ου αι.], Παροικιακός Ελληνισμός κλικ. Παραπάνω το Μπλάτσι Κοζάνης, όπως είναι γνωστό, αναφέρεται ως Βλάστη. Ακόμα και ο Ίωνας  Δραγούμης στα τετράδια του Ίλιντεν από τις εννιά αναφορές του  στο Μπλάτσι μόνο οι δυο αφορούν την Μπλάτζα σημ. Οξυά. Οι πατριαρχικοί το αποκαλούσαν μικρομπλάτσι για ν΄αποφευχθεί αυτή η σύγχυση, ενώ οι εξαρχικοί μετά το 1903 Μπουλγαρομπλάτς.

Στις αρχές του 18ου αι. η ατμόσφαιρα ηρεμεί κάπως και  και οι κάτοικοι μετακομίζουν χαμηλότερα στη σημερινή τοποθεσία. Για τις θρησκευτικές και τελετουργικές τους ανάγκες κτίζεται η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου από την οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα του Ευαγγέλιο του 1803 και ένα δισκοπότηρο με εγχάρακτη επιγραφή έτους 1822 και τη μνεία εξόδοις και συνδρομοίς Μπλατσιωτών, ενώ στα κοιμητήρια του χωριού υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Ωστόσο, οι ληστρικές επιδρομές των Αλβανών από το 1769 [1] προκαλούν εκ νέου αναταράξεις για τους επόμενους αιώνες[2]. Αρκετοί από το χωριό Μπλάτσι, Μπλάτσα (σημερινή Οξυά Καστοριάς) από τις αρχές της δεκαετίας του 1850 μεταναστεύουν στην Κωνσταντινούπολη, όπως ο Νικόλαος Βούτκας και ο Παντελής Γκολίτσης που ξεχωρίζουν ως έμποροι, ο Γκελεμούνας με κατάστημα χονδρικών πωλήσεων, ο Κάλκος ως ιδιοκτήτης περισσότερων των χιλίων βουβαλιών,  οι Αδελφοί Μπάση κ.α.. Στη νέα εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, η οποία περατώνεται το 1885 από Μπλατσιώτες που εργάζονταν στην Κωνσταντινούπολη, μεταφέρεται και η εικόνα του Αγίου Νικολάου έτους 1710 που  σώζεται μέχρι  σήμερα, ένα δισκοπότηρο έτους 1833 και ένα Ευαγγέλιο έτους 1803..

Κολάζ άνω και κάτω μέρους ταφόπλακας

 με συνεχόμενη μεγαλογράμματη γραφή έτους

 1860 της οικογένειας Βούτκα στα κοιμητήρια 

της Οξυάς  Καστοριάς.*  Σε αντίθεση με τη 

διακεκομμένη γραφή που επικράτησε στη

 Νότια απελευθερωθείσα  Ελλάδα μετά το 

1821, όπως καταδεικνύεται τουλάχιστον και

 από τα επιγράμματα των ανδριάντων στο

 προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Γάλλος χαρτογράφος, καθηγητής γεωγραφίας σε Οθωμανικό Λύκειο της Κωνσταντινούπολης Α. Synvet [3] την αναφέρει το 1878 ως Vlatchi με 600 Έλληνες κατοίκους, όπως ακριβώς και το πολυπληθέστερο Vlatchi Σισσανίου (3.000 κάτοικοι). Για τον λόγο αυτό ονομαζόταν και Μικρό Βλάτσι. Σε χάρτη εποχής του 1903 που τύπωσε ο εκδοτικός οίκος Instituto Geοgrafico de Agostini di Roma, το χωριό καταγράφεται ως Blaza. Μετά το 1899 (έτος δολοφονίας του Βασίλη Γιουρίδα) [4] που αρνήθηκε να εισφέρει στο βουλγαρικό κομιτάτο καταμετρούνται 30 ελληνικές (πατριαρχικές) και 50 βουλγαρικές (εξαρχικές) οικογένειες, ενώ από το 1903 μέχρι το 1908 οι κάτοικοι είχαν προσχωρήσει στην εξαρχία. Στις 20 Μαρτίου στην Τσερέσνιτσα (Πολυκέρασο Καστοριάς) ο Τσακαλάρωφ συναντάται με την ομάδα του Μπορίς Σαράφοφ, ενώ και το χωριό περνάει επίσης στη Βουλγαρική Εξαρχία [5]. Την επομένη 21 Μαρτίου 1903 διώχνουν τον Έλληνα δάσκαλο και ιερέα και από την Οξιά (Blatza). Και κάποια ημέρα του 1905 ο γραμματέας του Βουλγαρικού Εξαρχάτου D. M. Brancoff δευτερολογώντας μετά τον Τσακαλάρωφ (Μάρτιος 1903) αναφέρει το χωριό ως Българска Блаца (Bulgarsko Blatza), στο οποίο κατοικούν 760 (αντί 555)  Βούλγαροι. Πάντως το 1905 ο πρώτος μετανάστης του χωριού στις Η.Π.Α, Anastas Cousmas, δηλώνει το χωριό Μπλάτσα (Blatza) ως τόπο προέλευσής του.[6].

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ[7]

1900   1913   1920    1928    1940    1951     1961     1971     1981     2001

 555     424     264      218      277      122      154       121        79         69

►Από το 1900 μέχρι το 1913 παρατηρείται μια μείωση του πληθυσμού κατά 131 άτομα. Απ΄αυτούς δολοφονήθηκαν 42: Απομνημονεύματα Γερμανού Καραβαγγέλη (8) /Tετράδια του Ίλιντεν, Ίων Δραγούμης (4)/ Μακεδονικός Αγώνας, Ιωάννης Καραβίτης (18) και μετά την εξέγερση του Ίλιντεν 12, Ημερολόγιο 1901-1903, Ιva Burikova.(2001).

►Από το 1913 (Συνθήκη Βουκουρεστίου 28ης Ιουλίου που ισχύει και μέχρι σήμερα για τις συνοριακές διευθετήσεις με τους βόρειους γείτονές μας δηλ.Βουλγαρία και τότε Σερβία) μέχρι το 1920 οι κάτοικοι του χωριού Οξυάς μειώθηκαν κατά 160 άτομα. Με την ενσωμάτωση και της ευρύτερης περιοχής της Καστοριάς στην ελληνική επικράτεια μεταναστεύουν 35 άτομα που είχαν εκτεθεί στους πατριαρχικούς κατά τη διάρκεια των αναταράξεων και άλλοι 28 με τη συνθήκη τoυ Νεϋγί (1919)....

►Μετά την υπογραφή του Πρωτόκολλου Πολίτη-Καλφώφ (1926)[2](κλικ στη μπλε σήμανση) μεταναστεύουν άλλοι προς την Βουλγαρία, άλλοι προς την Κωνσταντινούπολη και άλλοι προς τις ΗΠΑ.

►...μου πήρανε και τη αγελάδα που είχα.. και τη πήγανε και αυτή στο βουνό για να μη κουβαλάνε στη πλάτη το κρέας, δεν μας αφήσανε τίποτε.. και όταν λέω τίποτε, εννοώ τίποτε. Μετά τη λήξη του κομμουνιστικού εγχειρήματος το 1949 ► 116 κάτοικοι παίρνουν το δρόμο προς τις ανατολικές σοσιαλιστικές χώρες και 10 μεταναστεύουν υπερατλαντικά.

►Από το 1961 μέχρι τις αρχές της 10ετίας του 1970 σχεδόν όλοι οι νέοι εγκαθίστανται στην πόλη της Καστοριάς για να ασχοληθούν με τη γούνα και αρκετοί μεταναστεύουν στην Αυστραλία και Καναδά.

[2] Μετά ακριβώς εκατόν είκοσι δύο χρόνια ο Γάλλος περιηγητής Victor Berard (Βίκτωρ Μπεράρ) που επισκέφθηκε την Καστοριά τον Αύγουστο του 1891 γράφει: Ο έπαρχος της Καστοριάς έτρεξε την επόμενη άνοιξη για να αποκαταστήσει την τάξη, έκανε έρευνες στα σπίτια και μάζεψε όλα τα όπλα που βρήκε. Το χωριό είναι τώρα στο έλεος του πρώτου λήσταρχου που θα θελήσει να το πατήσει. Το κυνήγι όμως πια δεν αξίζει το μπαρούτι του∙ οι 200 λίρες που δόθηκαν στους Αλβανούς εκπροσωπούσαν τη συρμαγιά μιας γενεάς ολόκληρης∙ το μόνο που απομένει στα καλύβια πια είναι το χώμα και οι πλίθρες.

[3] Les Grecs de l'Empire ottoman: Etude statistique et ethnographique, Constantinople, 1878, р. 56
[4] Επετηρίς Αγωνιστών Μακεδονικού Αγώνος, αύξων αριθμός 1426.

[5] Bg Wikipedia, Васил Чекаларов –Tsacalarov.

[6] Μεταναστευτικοί κατάλογοι ΗΠΑ, Ellislandre.coricord.org.

[7] MAPPING MIGRATION in KASTORIA, MACEDONIA.